We krijgen steeds vaker te horen dat we gezond moeten leven: gezond eten, genoeg bewegen, vooral niet te veel stress. Maar wat als hart- en vaatziekten in de familie zitten? Heeft het dan wel zin om zo je best te doen? Kun je hart- en vaatziekten voorkomen als iedereen in je familie wel ergens last van lijkt te krijgen? Of is je lot onvermijdelijk? Lees verder en ontdek hoe het zit!

In dit artikel leg ik uit:

• Wat zijn hart- en vaatziekten eigenlijk?
• De rol van erfelijkheid bij hart- en vaatziekten
• Wat gebeurt er als je een hart- of vaatziekte ontwikkelt?
• Welke invloed heeft je leefstijl op hart- en vaatziekten?
• Conclusie: kan een gezonde leefstijl hart- en vaatziekten voorkomen?
• Bonus: wat als het al ’te laat’ is?

Wat zijn hart- en vaatziekten eigenlijk?

Laten we om te beginnen eens kijken naar wat hart- en vaatziekten nu eigenlijk zijn. Je weet waarschijnlijk wel dat daarmee een hartaanval bedoeld kan worden. Maar wist je dat een herseninfarct ook in dezelfde categorie valt? Met hart- en vaatziekten wordt een verzameling van ziekten bedoeld die met het hart en de bloedvaten te maken hebben. Grofweg kun je het onderverdelen in:

• Hart: coronaire hartziekten zoals een hartinfarct
• Hersenen: cerebrovasculaire aandoeningen zoals beroerte
• Vaten: perifeer arterieel vaatlijden zoals trombose en etalagebenen
• Mutatie: aangeboren (hart)afwijkingen
• Bacterie: reumatische hartziekte, veroorzaakt door een bacterie

Cijfers

In Nederland lijden 1,7 miljoen mensen aan hart- en vaatziekten (meest recente cijfers uit 2019). En maar liefst 31% van alle sterfgevallen wereldwijd worden veroorzaakt door hart- en vaatziekten. Daarmee staat het op nummer één (hartziekten) en twee (beroertes) in de top tien van belangrijkste doodsoorzaken wereldwijd (2019, WHO).

Risicofactoren

Er zijn 4 belangrijke biologische risicofactoren aangewezen voor het ontwikkelen van hart- en vaatziekten:

• verhoogde bloeddruk
• verhoogd cholesterol
• verhoogde bloedsuikerwaarden
• overgewicht en obesitas

Schattingen zijn dat 60% van alle hart- en vaatziekten worden veroorzaakt door deze risicofactoren (Framingham Heart Study). Lees verder om te ontdekken welke invloed je hier zelf op hebt.

De rol van erfelijkheid bij hart- en vaatziekten

Om erachter te komen of je leefstijl kan bijdragen aan het voorkomen van hart- en vaatziekten, kijken we eerst naar de rol van erfelijkheid. Allereerst volgt een opfrisser over genetica 🙂

Genen

Hart- en vaatziekten en erfelijkheid

Hoe zit het dan met hart- en vaatziekten en erfelijkheid? Van een aantal hart- en vaatziekten is bekend dat erfelijke aanleg een rol speelt. Wanneer meerdere familieleden voor hun 65e levensjaar te maken krijgen met een hart- of vaatziekte is het goed om hier alert op te zijn en andere risicofactoren zoveel mogelijk te beperken.

In sommige families komt atherosclerose (aderverkalking) relatief vaak voor. Erfelijkheid speelt hierbij een rol, maar is nooit de enige oorzaak. Andere risicofactoren kunnen een grote invloed hebben, zoals een hoge bloeddruk en overgewicht. Een hoog cholesterol is ook een belangrijke risicofactor. 1 op de 250 mensen leidt aan familiaire hypercholesterolemie (FH), een erfelijke DNA-afwijking waardoor je lever het (slechte) LDL-cholesterol niet uit het bloed kan filteren. Deze mensen moeten al jong (statines) cholesterolverlagers gaan slikken om de ontwikkeling van een hart- en vaatziekte te helpen voorkomen. Ook hier speelt leefstijl een belangrijke rol.

Wat gebeurt er als je een hart- en vaatziekte ontwikkelt?

Als iemand in je omgeving een hartinfarct of een herseninfarct krijgt, is dit goed schrikken! En vaak komt het als donderslag bij heldere hemel. Maar in werkelijkheid sluimert er al jaren iets onder de oppervlakte.

Ontstaan van een infarct

Op de plek van de vernauwing kunnen zich ook stolsels (plaque) vormen, doordat witte bloedcellen en vette stoffen zoals cholesterol doordringen in de beschadigde vaatwand. Soms sluit een plaque je bloedvat niet helemaal af, maar schiet het stolsel door naar bijvoorbeeld de hersenen waar het een kleiner bloedvat afsluit → een herseninfarct is ontstaan.

Zo’n vernauwing kan ook ontstaan in een kransslagader, een van de aders die om je hart liggen. De plaque groeit steeds verder aan en wanneer deze scheurt maakt je lichaam een bloedprop aan om het scheurtje te dichten. Deze bloedprop kan op die plek het bloedvat afsluiten, of losschieten en verderop in je bloedvat vastlopen. Het deel van het hart dat achter de verstopping ligt krijgt dan geen zuurstof meer en raakt beschadigd → we spreken van een hartinfarct.

Welke invloed heeft je leefstijl?

Nu je weet hoe hart- en vaatziekten zich ontwikkelen en welke rol erfelijkheid hierbij speelt, kunnen we kijken naar de invloed van je leefstijl.

Taart!

Om te begrijpen hoe het komt dat de een een hartaanval ontwikkelt en de ander niet, is het nuttig om naar het taartmodel van Rothman te kijken. In dat model zie je dat 1 factor nog niet hoeft te leiden tot de ontwikkeling van een ziekte. Stel je een cirkel voor, of een taart, die helemaal gevuld moet worden. In dit model is elk stukje een oorzaak van de ziekte en een complete set aan risicofactoren kan ervoor zorgen dat iemand bijvoorbeeld een hartaanval krijgt.

Iedereen stelt zijn eigen unieke ’taart’ samen. Het aantal stukken van de taart kan variëren. Dit is dus ook de reden dat we allemaal wel een buurvrouw hebben die haar hele leven heeft gerookt, maar nog geen hartaanval heeft gehad. Blijkbaar zijn bij haar (nog) niet alle stukjes van de taart compleet. Dit betekent niet dat roken gezond is!

Oorzaken

Zoals ik eerder zei worden ongeveer 60% van alle hart- en vaatziekten veroorzaakt door 4 belangrijke biologische risicofactoren: bloeddruk, cholesterol, bloedsuiker en BMI. Deze kun je dus zien als allemaal stukjes van de taart. In dit model is een mogelijke erfelijke aanleg ook een stukje van dezelfde taart. De grootte van de verschillende stukjes kunnen bij iedereen variëren, maar alleen bij een compleet gevulde taart zal je de ziekte ontwikkelen.

Op een erfelijke component heb je helaas geen invloed. Maar hoe zit het met de andere risicofactoren? Goed nieuws! Met een gezonde leefstijl kun je een grote invloed uitoefenen op alle vier de risicofactoren.

Zo geeft de Nederlandse Hartstichting in ieder geval de volgende aandachtspunten:

• niet roken
• gezond eten
• regelmatig bewegen
• voldoende ontspannen, stressniveau verlagen

Alle bovenstaande aspecten hebben een gunstige uitwerking op je bloeddruk, cholesterol, bloedsuikerspiegel en cholesterol.

Wil je weten wat je concreet kunt veranderen aan je leefstijl om hart- en vaatziekten te voorkomen? Lees ook eens het artikel over gezonde voeding!

Conclusie: kan een gezonde leefstijl hart- en vaatziekten voorkomen?

Nu zijn we aangekomen bij de hamvraag: heeft het zin om je leefstijl te veranderen als je hart- en vaatziekten wilt voorkomen? En wilt vermijden dat je in dezelfde medische molen terechtkomt als bijvoorbeeld je (groot)ouders, oom of zus?

Op basis van wat we geleerd hebben over genen en het taartmodel, blijkt dat alleen een genetische aanleg vaak nog niet genoeg is om een ziekte te activeren. Daar is meestal meer voor nodig en hier spelen de andere risicofactoren dan ook een grote rol: bloeddruk, cholesterol, bloedsuiker en overgewicht.

Al deze risicofactoren kun je op een gunstige manier beïnvloeden met je leefstijl. Bijvoorbeeld, zoals ook de Hartstichting adviseert, door middel van gezonde voeding, regelmatige beweging, weinig stress en door niet te roken.

Uit een meta-analyse uit 2018 blijkt dat een gezonde leefstijl het risico op hart- en vaatziekten met 66% kan doen afnemen!

Conclusie

Dus heeft het zin om je leefstijl te veranderen, ook al lijkt het dat een slecht hart of slechte vaten in de familie zitten? Zeker weten! In de meeste gevallen kun je het ontstaan of verergeren van hart- en vaatziekten voorkomen. Wil je weten hoe en waar te beginnen? Lees ook het artikel over gezonde voeding. Heb je een vraag of kun je wel wat hulp gebruiken? Stuur me een bericht en laat me weten waar je tegenaan loopt.

Lees verder voor het bonusmateriaal!

Bonus: Wat als het al ’te laat’ is?

Maar wat als je al een hartinfarct hebt gehad, of je voldoet al aan 1 of meerdere van de risicofactoren? Misschien slik je zelfs al elke dag medicatie. En wat als je al overgewicht en een hoge bloeddruk hebt bijvoorbeeld, is het dan te laat? Misschien zijn er al ontstekingen in je aders of zijn zich al opstoppingen aan het vormen. Is de schade onherstelbaar?

Goed nieuws! Uit meerdere wetenschappelijk studies is gebleken dat schade aan hart- en bloedvaten die veroorzaakt is door een ongezonde leefstijl voor een groot deel kan herstellen als je alsnog gezond gaat leven. Hierbij is een grote rol weggelegd voor gezonde, plantaardige voeding. Maar ook beweging, stress en slaap spelen hierbij een belangrijke rol.

Zo heeft dr. Ornish al in 1990 aangetoond dat bij hartpatiënten die hun leefstijl drastisch aanpassen een significante verbetering van klachten optreedt. Waarbij je ziet dat vernauwingen in de aders verminderen en het aantal hartinfarcten drastisch afneemt. De leefstijlaanpassing bestaat onder andere uit het eten van onbewerkte plantaardige voeding, beweging en stress management. Een andere onderzoeker, dr. Esselstyn, toonde aan dat al na 3 weken van een geheel plantaardig en onbewerkt voedingspatroon de bloedtoevoer in geblokkeerde aders is hersteld, waardoor het plaatsen van een stent niet meer nodig was. Ook is er een daling van het slechte LDL-cholesterol, bloeddruk en lichaamsgewicht na het overschakelen naar een plantaardig, onbewerkt voedingspatroon.

Hoe nu verder?

Heb jij al klachten of ben je al afhankelijk van medicatie voor één van de risicofactoren? Of maak je je zorgen over je gezondheid? Het is nog niet te laat om er iets aan te doen. Zeker bij medische klachten is begeleiding aan te raden en ik help je graag. Neem contact met me op en vertel me waar je tegenaan loopt of kijk bij het aanbod voor meer informatie over 1-op-1 begeleiding.

En ook dit nog…

Dit onderwerp gaat mij extra aan het hart, omdat ik zelf mijn vader ben verloren aan een herseninfarct. Hij was pas 61 jaar toen hij overleed en het was heel plotseling. Ik vraag mij altijd nog af of het voorkomen had kunnen worden als hij een andere leefstijl had gehad. We zullen het nooit meer zeker weten. Maar jij kunt nog wel iets doen voor jouw toekomst. Beter nu, dan als het al te laat is..

Referenties:

• Omslagfoto: het water in de rivier bij de Besseggen graat in Noorwegen is een mooie metafoor voor het stromende bloed in je aderen. Copyright: Jostijn Ligtvoet Fotografie.
• https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/hart-en-vaatziekten/cijfers-context/huidige-situatie#node-prevalentie-hart-en-vaatziekten-huisartsenpraktijk
• https://www.hartstichting.nl
• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22677895/ (vegetarians and CVD)
• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30241617/ (lifestyle risk factors)
• https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/cardiovascular-diseases
• The Nutritional Reversal of Cardiovascular Disease – Fact or Fiction? Three Case Reports/Caldwell Esselstyn and Mladen Golubic/Exp Clin Cardiol Vol 20 Issue7 pages 1901-1908 / 2014
• Ornish D, Brown SE, Scherwitz LW, Billings JH, Armstrong WT, Ports TA, McLanahan SM, Kirkeeide RL, Brand RJ, Gould KL. Can lifestyle changes reverse coronary heart disease? The Lifestyle Heart Trial. Lancet. 1990 Jul 21;336(8708):129-33. doi: 10.1016/0140-6736(90)91656-u. PMID: 1973470.